Czym zajmuje się ortodonta? Wyjaśniamy

Wady zgryzu dotyczą znacznej części populacji i mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Nieprawidłowe ustawienie zębów wpływa nie tylko na wygląd uśmiechu, ale także na funkcje żucia i wymowę. Specjalista, który zajmuje się tymi zagadnieniami – ortodonta – pomaga przywrócić harmonię i zdrowie jamy ustnej.

Główne zadania i zakres kompetencji ortodonty

Ortodonta jest specjalistą w dziedzinie stomatologii, którego głównym zadaniem jest profilaktyka, diagnostyka oraz leczenie wad zgryzu i nieprawidłowości zębowych. Jego praca nie ogranicza się wyłącznie do poprawy estetyki uśmiechu poprzez prostowanie zębów. Przede wszystkim celem interwencji podejmowanej przez ortodontę jest przywrócenie prawidłowych funkcji narządu żucia, takich jak odgryzanie i przeżuwanie pokarmów, a także poprawa wymowy. Korekta zgryzu wpływa również na zdrowie przyzębia, zapobiegając nadmiernemu ścieraniu się zębów i przeciążeniom w stawach skroniowo-żuchwowych.

Proces leczenia ortodontycznego krok po kroku

Na podstawie zebranych danych diagnostycznych ortodonta przedstawia pacjentowi szczegółowy plan leczenia. Obejmuje on precyzyjną diagnozę, opis proponowanej metody korekty, rodzaj aparatu, przewidywany czas trwania terapii oraz jej koszt. Dobór aparatu jest uzależniony od wielu czynników, w tym od rodzaju wady zgryzu, wieku pacjenta, jego oczekiwań estetycznych oraz możliwości finansowych. Aparaty ortodontyczne dzielą się na dwie główne grupy:

• stałe, które są mocowane do zębów na cały okres leczenia;
• ruchome, które pacjent może samodzielnie zdejmować i zakładać zgodnie z zaleceniami specjalisty.

W przypadku aparatów stałych ortodonta najczęściej wykorzystuje system składający się z zamków przyklejanych do powierzchni zębów, metalowego łuku oraz ligatur (tzw. gumek), które utrzymują łuk w zamkach. Siła wywierana przez odkształcający się łuk powoduje stopniowe przesuwanie zębów do pożądanej pozycji. Współczesna ortodoncja oferuje różne rodzaje zamków: metalowe, ceramiczne (w kolorze zęba) czy szafirowe (całkowicie przezroczyste), które poprawiają estetykę leczenia. Istnieją również aparaty lingwalne, gdzie zamki przyklejane są po wewnętrznej stronie zębów, czyniąc je niewidocznymi z zewnątrz.

Faza aktywnego leczenia oraz wizyty kontrolne

Po założeniu aparatu rozpoczyna się faza aktywnego leczenia, która wymaga regularnych wizyt kontrolnych w gabinecie. Podczas tych spotkań ortodonta ocenia postępy terapii i dokonuje niezbędnych aktywacji aparatu. W przypadku aparatów stałych polega to zazwyczaj na wymianie łuków na coraz grubsze i sztywniejsze czy wymianie ligatur. Częstotliwość wizyt kontrolnych jest ustalana indywidualnie, jednak zazwyczaj odbywają się one co 4-8 tygodni. Systematyczność tych wizyt jest kluczowa dla zapewnienia prawidłowego przebiegu leczenia.

Alternatywą dla aparatów stałych, szczególnie popularną wśród pacjentów dorosłych, są aparaty ruchome w postaci przezroczystych nakładek (tzw. alignerów):

• w tej metodzie ortodonta planuje cały proces leczenia cyfrowo, a pacjent otrzymuje serię indywidualnie zaprojektowanych nakładek, które wymienia samodzielnie co 1-2 tygodnie;
• każda kolejna nakładka nieznacznie przesuwa zęby, zbliżając je do docelowej pozycji;
• skuteczność tej metody jest w dużej mierze uzależniona od dyscypliny pacjenta, ponieważ nakładki muszą być noszone przez około 22 godziny na dobę, a zdejmowane jedynie na czas posiłków i mycia zębów.

Zakończenie leczenia ortodontycznego

Po osiągnięciu zaplanowanych rezultatów i uzyskaniu prawidłowego zgryzu ortodonta zdejmuje aparat stały lub kończy leczenie nakładkami. Ten moment nie oznacza jednak definitywnego końca terapii. Rozpoczyna się wówczas niezwykle ważny etap retencji, którego celem jest ustabilizowanie nowej pozycji zębów i zapobieganie ich powrotowi do pierwotnego ustawienia. Zęby mają bowiem tendencję do przesuwania się pod wpływem sił działających w jamie ustnej, a tkanki otaczające zęby potrzebują czasu, aby przebudować się i zaadaptować do nowej sytuacji. Zaniedbanie fazy retencji często prowadzi do nawrotu wady.

W celu utrzymania efektów leczenia ortodonta stosuje aparaty retencyjne. Mogą one mieć formę cienkiego drutu przyklejonego na stałe do wewnętrznej powierzchni przednich zębów (retainer stały) lub wyjmowanej płytki bądź przezroczystej nakładki (retainer ruchomy), którą pacjent zakłada zazwyczaj na noc. Czas trwania fazy retencji jest kwestią indywidualną, ustalaną przez specjalistę na podstawie pierwotnej wady i warunków w jamie ustnej. W wielu przypadkach zaleca się stosowanie retencji przez kilka lat, a niekiedy nawet dożywotnio, aby zagwarantować trwałość pięknego i zdrowego uśmiechu na długie lata.

Kiedy warto umówić się na konsultację ortodontyczną?

Wizyta u ortodonty nie jest zarezerwowana wyłącznie dla dzieci i młodzieży. Coraz więcej dorosłych decyduje się na korektę zgryzu, dostrzegając nie tylko aspekty estetyczne, ale przede wszystkim zdrowotne. Sygnałami, które powinny skłonić do konsultacji, są między innymi: 

• widoczne krzywe ustawienie zębów;
• trudności w przeżuwaniu pokarmów;
• bóle w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego;
• częste gryzienie policzków od wewnątrz;
• problemy z wymową niektórych głosek. 

Wczesne wykrycie wady zgryzu u dzieci pozwala na zastosowanie mniej inwazyjnych metod leczenia. Optymalny wiek do pierwszej wizyty kontrolnej u ortodonty to około 6-7 lat, kiedy pojawiają się pierwsze zęby stałe. W tym okresie specjalista może ocenić rozwój uzębienia oraz przewidzieć ewentualne problemy w przyszłości. Wczesna interwencja ortodontyczna niekiedy pozwala uniknąć skomplikowanego leczenia w późniejszych latach. U dorosłych nie ma górnej granicy wieku, aby rozpocząć terapię ortodontyczną – współczesne metody są skuteczne w każdym wieku, choć czas leczenia może być nieco dłuższy ze względu na zakończony wzrost kości szczękowych i żuchwy.